Plastik kirliliği müzakerelerinde yine sonuç alınamadı
UNEP öncülüğünde altıncı kez bir araya gelen ülkeler mutabakat metni üzerinde anlaşamadılar
Plastik kirliliğinin çevre ve insan sağlığı üzerindeki artan etkisinin önüne geçmek için 2022 yılında Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) öncülüğünde başlatılan müzakereler bir kez daha başarısızlıkla sonuçlandı.
5 Ağustos 2025 günü altıncı kez İsviçre’nin Cenevre kentinde başlayan müzakereler (INC 5.2) planlanan tarihten bir gün sonra 15 Ağustos 2025 günü tamamlanabildi.
Son olarak 25 Kasım – 1 Aralık 2024 tarihinde Güney Kore’nin Busan kentinde düzenlenen bir önceki zirvede (INC 5.1) görüşmelerin Cenevre’de uluslarası bağlayıcılığı olan yasal bir metin üzerinde mutabakat sağlanması hedefi ile devam ettirilmesi kararı alınmıştı.[1] [2]
180’den fazla ülkenin katılımı ile on günden fazla süren müzakere sürecinde petrol kaynaklarına sahip Suudi Arabistan, İran, Kuveyt ve Rusya gibi ülkeler plastik üretimini azaltmayı içeren her türlü görüşe karşı çıkarken, çözümün plastik kirliliğin önüne geçmek için atık toplama sistemleri ile geri dönüşüm altyapılarının geliştirilmesini savundular.
Avrupa Birliği ve İngiltere’yi de kapsayan 100’den fazla ülke ise üretim kısıtlamaları ile birlikte geri dönüşüm faaliyetlerini kolaylaştırmaya yönelik önlemler alınmasını savundular.
Müzakerelerin tamamlanmasından bir gün önce 13 Ağustos günü sunulan taslak metin ise Avrupa Birliği başta olmak üzere, İngiltere, Kolombiya, Kenya, Kanada, Panama ve Peru dahil olmak üzere onlarca ülke tarafından şiddetli şekilde eleştirilerek petrol üreticisi ülkelere teslimiyet olarak yorumlandı.[3]
Tepkiler üzerine oluşturulan yeni metin ise zirvenin tamamlanma takviminden bir gün sonra sabah erken saatlerde sunuldu.[4]
Bu metinde plastik üretimine kısıtlama getirilmesi talebi kaldırılırken, plastik üretimini ve plastik ürünlerdeki endişe verici kimyasalları azaltmaya yönelik önlemler yeniden eklendi, plastiklerin daha kolay geri dönüştürülebilmesini kolaylaştırabilmeleri için ülkelerin kendi adımlarını atmalarına atıfta bulunuldu.
Bu değişikliklere karşın oluşturulan bu yeni metinde de mutabakat sağlanamadı.
Oturum bir sonraki görüşmelerin ne zaman yapılacağı konusunda bilgi verilmeden kapandı.
“Gezegenin geleceğini önemseyen herkes hayal kırıklığı yaşadı”
Zirvenin tamamlanmasının ardından basına açıklama yapan UNEP İcra Direktörü Inger Andersen zirvede bir mutabakata varılamamasının, giderek yoğunlaşan bu soruna karşı gezegenin geleceğini önemseyen herkes için hayal kırıklığı yaşattığını kabul etti.
Andersen sözlerinin devamında çok taraflı karar almanın kolay bir süreç olmadığına vurgu yaparken bu gibi konularda 2-3 yıl içinde bir anlaşma sağlanmasının daha önce hiç başarılamadığının altını çizdi.
Cenevre’deki müzakere sürecinde ilk kez gerçek anlamda kırmızı çizgilerin belirtildiğinin de altını çizen Inger Andersen, bunun devam edecek müzakerelerde daha derin bir yol haritası belirlenmesini sağlayacağını ifade etti.
Plastik kirliliğin artmaya devam edeceğini de ifade eden Andersen, UNEP olarak çalışmalara devam edeceklerini üye devletlerin isteği doğrultusunda çok taraflı sürece katılmaya devam edeceklerini, ayrıca deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliğin daha iyi yönetilmesi ve sona erdirilmesi için program desteği talep eden üye devletlerle sahada da işbirliği yapmaya devam edeceklerini sözlerine ekledi.
Türkiye: “Anlaşmazlıksorununun büyüklüğünü, karmaşıklığını ve aciliyetinin hatırlattı”
Kapanış oturumunda Türkiye delegasyonunu temsilen yapılan açıklamada da zirvenin bir metin üzerinde mutabakat sağlanmadan sonlanmasını hayal kırıklığı olduğu tekrarlandı.
Açıklamada bu sonucun tarafların taahhüt eksikliğini değil plastik kirliliği sorununun büyüklüğünü, karmaşıklığını ve aciliyetinin hatırlatması olarak yorumlandı ve açıklama şu ifadeler ile devam etti;
Plastik kirliliği sınırları aşarak ekosistemleri, ekonomileri ve insan sağlığını etkileyerek artmaya devam etmektedir. Ne kadar gecikirsek, doğaya, şimdiki ve gelecek nesillere o kadar yüksek bir bedel ödeyeceğiz. Bu süreç çok önemlidir. Bu sadece kağıt üzerinde kelimeler üzerinde pazarlık yapmak değildir. Bu, sahada gerçek ve somut bir değişimi sağlayacak güce sahip bir araç oluşturmakla ilgilidir. Yasal olarak bağlayıcı bir araç lüks değil, bir gerekliliktir.
Bu, taahhütlerimizin sadece arzular olarak kalmayacağı, uygulanacağı, izleneceği ve değerlendirileceği tek garantidir. Böyle bir araç, kaynakları seferber etmek, teknolojiyi paylaşmak, gelişmekte olan ülkeleri desteklemek ve sürdürülebilir uygulamalara geçişte kimsenin geride kalmamasını sağlamak için bize bir çerçeve sağlayacaktır. INC 5.2’den yenilenmiş bir kararlılıkla ayrılalım. Bu gerilemeyi geri çekilme nedeni olarak değil, çalışmalarımızı yoğunlaştırma çağrısı olarak kullanalım. Aciliyet açık, ihtiyaç açık. Şimdi, sorunun büyüklüğüne uygun iradeyi gösterme zamanı.
Plastik kirliliğin çevre ve iklim zararı katlanarak artacak
OECD tarafından yakın zaman önce yayımlanan bir çalışmaya göre 1950’li yıllarda yıllık 2 milyon ton düzeyinde olan plastik üretimi 2020 yılında 435 milyon tona yükselmiş durumda ve mevcut eğilim ile 2040 yılında 736 milyon tona yükselebilecek. [5]
Buna karşın plastiklerin geri dönüşüm oranında bir değişim olmayacak ve 2040 yılında %6 (41 milyon ton) seviyesinde kalacak. Benzer şekilde atık yönetiminde de plastik artışının hızı ile paralel gelişme yaşanmayacak ve 2020 yılında 81 milyon ton olan yanlış yönetilen atık miktarı 2040 yılında 119 milyona yükselecek.
Nehirler ve okyanuslardaki plastik atık miktarı da 2020 yılındaki 152 milyon ton seviyesinden, 2040 yılında 300 milyon ton seviyesine yükselecek.
Plastiklerin üretimi ve dönüştürülmesi dolayısı ile oluşan sera gazı emisyonu miktarı da 2020’deki 1,8 Gigaton-karbondioksit eşdeğeri (GtCO2e) seviyesinden 2040 yılında 2,8 GtCO2e seviyesine yükselerek, küresel emisyonlarındaki payı %3,4’den %5’e yükselecek.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]