Enerjide dışa bağımlılık nedir?

Enerjide dışa bağımlılık herkesin dilinde. İthal kömüre karşı çıkanlar yerine yerli kömür kullanılmasını istiyor. Nedeni enerjide dışa bağımlılık, küresel ısınma da pek umurlarında değil açıkçası. Tüketilen doğalgazın yüzde 99’u dışarıdan geldiği için doğalgazdan yakınanlar nükleer santral istiyor. Nedeni yine enerjide dışa bağımlılık. Rusyadan gaz almayalım nükleer santral alalım diyorlar, mantıksız ama halkın bir bölümü buna inanıyor. Çevreciler nükleere, kömüre karşı çıkarken yenilenebilir enerjiyi savunuyor. Onların bu isteklerinin gerekçelerinden biri de enerjide dışa bağımlılık çünkü rüzgar, güneş, biyokütle ve su yurt dışından aldığınız bir mal değil. Kafanız karıştı değil mi? Karışması normal. O halde enerjide dışa bağımlılığı yeniden tanımlamak gerekiyor ama vatandaşın durduğu yerden.

Genelde bir enerji santralinin yerli mi yabancı mı olduğunu tanımlarken üç kıstas öne çıkıyor. Mülkiyeti, yeri ve kullandığı yakıt. Örneğin Yatağan’daki termik santral yerli kömür yakan ve mülkiyeti de EÜAŞ’ta (Elektrik Üretim A.Ş.) olan bir santral. Buradan üretilen elektrik yerli üretim olarak kabul ediliyor. Bu en kolay örnek, santral burada, kömür burada, sahibi de burada. Özelleştirmelerden sonra bu kadar net ayrımlar yapmak zorlaştı. Adana’daki İSKEN Sugözü termik santraline baktığımızda Yatağan için yaptığımız hesabı yapmak zor. Elektrikle ilgili verilere baktığınızda üretim yeri Türkiye olduğu için burada üretilen elektrik “yerli” sayılıyor. Halbuki santral Adana’da ama yakılan kömür yurtdışından geliyor. Santralin sahipleri arasında Türkiye’den OYAK, Almanya’dan da Evonik ve Steag var. Santralin kendisi de yerli imalat değil, Alman firmaları geldi kurdu. Gelin siz karar verin bu santralin yerli mi yabancı mı olduğuna.

Türkiye yıllardır binbir çeşit enerji santrali kuruyor ama bir tane yerli imalat yok, sadece Temsan’ın küçük hidroelektrik santraller için ürettiği türbinler var. O yüzden bugün güneş paneli dışardan getirilecek diyen nükleer ve termikçilerin yakınmalarına aldanmamalı. Rüzgar türbini üretimi için Tübitak’ın çalışmaları var, başarılırsa önemli bir adım atılacak.

Türkiye’nin enerjide dışa bağımlılığı dendiğinde aslında doğalgaz ve petrol ithalatına işaret ediliyor. Elektrik ithalatı yok denecek kadar az hatta ihracatın gerisinde kaldığı yıllar bile var. İşte bu bile nükleer santral kurarız enerjide dışa bağımlılığı azaltırız diyenlerin savını çürütmeye yetiyor. Çünkü nükleer santral sadece elektrik üretebiliyor; ne petrolün ne de evinizde ısıtmak için yaktığınız doğalgazın yerine geçebilecek bir kaynak. Nükleeri yerli yapabilmek için tek yapabileceğiniz, ithal doğalgazla çalışan ve elektrik üreten doğalgaz çevrim santrallerini kapatıp yerine nükleerden elektrik üretmek ama bu da politikacıların halkı uyutmak için söylediği bir masal aslında. Bize anlattıkları enerji ihtiyacı rakamlarına kendileri de inanıyorlarsa eldeki hiçbir santralin devre dışı bırakılması mümkün değil. Kaldı ki, özel sektörü milyar dolarlık santrallerini kapatmaya nasıl ikna edecekler o da belli değil. Bir üçüncü sorun ise nükleer santralin kendisi. 20 milyar dolara bir Rus şirketi tarafından kurulacak santral Türkiye’de yapılacak ama yakıtından teknik personeline kadar her şeyi yabancı olacak. Bu santrali enerjide dışa bağımlılığa çare olarak öne sürmek için ya art niyetli olmak lazım ya da bu işten hiç anlamamak. Bir de hükümete sorarlar; madem doğalgaza bağımlılığı azaltmak istiyorsun, jeotermalle ısıtabileceğin kentlere neden doğalgaz boruları döşüyorsun, yeni doğalgaz santrallerine neden lisans veriyorsun diye. “Yalandan kim ölmüş” derler, işte bizimkisi o hesap.

Vatandaşın gözünden baktığımızda ise durum daha farklı. Enerji piyasasına gün geçtikçe özel şirketler hakim oluyor. Elektrikten doğalgaza, dağıtımdan üretime artık her şey onlardan soruluyor. Bu şirketlerin bazıları Türkiye kökenli, bazıları değil. Türkiye kökenli olanların bazıları da yabancı ortaklı. Şimdi yabancı “A” firması Türkiye’de santral kursa, o santralde üretilen elektriği yabancı “B” firması bana satsa ben yerli elektrik kullanmış, dışa bağımlılığımı azaltmış olur muyum? Onu da geçtim…“A” ve “B” firmalarının ikisi de yerli olsa vatandaş için ne fark eder? Hepsi dev şirketler, vatandaş elektriğini, ısısını kendi üretmedikçe o şirketlere bağımlı. Çatısına güneş panelini koymadıkça, yalıtımla, ısı pompasıyla, doğalgaz kullanımını azaltmadıkça, küçük ve yerel santrallerin kooperatifler aracılığıyla sahibi olmadıkça bu bağımlılık sürer gider. Gerçek bağımsızlık biz vatandaşlar için şirketlerden bağımsızlıktır, gerisi biraz yalan dolan. Hem bize, “sermayenin yerlisi yabancısı olmaz” diye öğretilmedi mi? Şimdi nerden çıkardılar bu enerjide dışa bağımlılığı, yerliyi yabancıyı?

Hükümetin bahsetmediği başka şeyler de var. Türkiye’nin enerjide dışa bağımlılık oranı yüzde 70’lerin üzerinde. Peki, bize örnek gösterilen ve dünyada Amerika’dan sonra en çok nükleer reaktöre sahip ülkesi Fransa’da bu oran kaç? Yüzde 51,4! Ey nükleer santrallere methiyeler dizen gazeteci dostlarım. Nükleerci profesörlerin kulaklarına fısıldadıkları her şeyi ballandıra ballandıra köşe yazılarında anlatan kalemşörler. Elektriğinin yüzde 77’sini nükleerden üreten, 58 nükleer reaktörü olan Fransa’nın dışa bağımlılığı neden bu kadar yüksek hiç merak ettiniz mi? Petrol tüketiminin yüzde 92’sini dışarıdan karşılayan sevgili ülkemizin güzide hükümetine, “neden daha fazla karayolu yapıyorsun, toplu taşımayı teşvik etmiyorsun, enerjide dışa bağımlılığı arttırmaktan korkmuyor musun” diye bir kere olsun sorabildiniz mi? Daha Marmaray bitmeden lastikli geçiş ve üçüncü köprü projelerini kimler ortaya attı acaba? Enerjide dışa bağımlılığı azaltacaksanız önce petrol tüketimini azaltın. Toplu taşımayı teşvik edin, bisiklet yolları açın, çok yakıt harcayan araçların vergilerini arttırın. Bakın bakalım o zaman otomobil ve petrol lobisi size ne yapıyor?